Wydarzenia: Zespół przyrodniczy

Leśne geofity

Wczesna wiosna to pora, gdy w lasach pojawiają się pierwsze kwiaty. To niewiele gatunków, ale właśnie o tej porze roku w pustym, słabo ulistnionym lesie szczególnie rzucają się w oczy. Należą one do grupy roślin zwanych geofitami. Nazwa ta pochodzi od greckich słów „geo” - ziemia oraz „phyto” - roślina. Geofity wyróżnia przede wszystkim szybki cykl rozwojowy, który polega na bardzo wczesnym rozpoczęciu kwitnienia (na przełomie marca i kwietnia) i równocześnie szybkim wytworzeniu owoców i nasion. Rośliny te muszą się bardzo spieszyć z wegetacją, aby wiosną w pełni wykorzystać większe natężenie światła, które wówczas dociera do dna lasu. Z chwilą pojawienia się liści w koronach drzew warunki świetlne znacznie ograniczają wtedy ich rozwój. Pędy nadziemne geofitów wraz z nadejściem lata zanikają i rośliny te egzystują w postaci organów przetrwalnikowych: kłączy, cebul oraz bulw, w których przez ten czas zmagazynowały substancje odżywcze. Geofity leśne rosną w cienistych lasach i to brak światła warunkuje taką właśnie strategię przetrwania. Kwiaty geofitów odznaczają się urodą, są okazałe, gdyż muszą zwabić jak najszybciej nieliczne jeszcze wtedy owady, które są im konieczne do zapylenia.
Jako jedna z pierwszych z tej grupy roślin pojawia się śnieżyczka - przebiśnieg (Galanthus nivalis). Należy jednak tutaj zaznaczyć, że naturalne stanowiska tej rośliny znajdują się przede wszystkim w południowej części kraju. Przebiśniegi z naszych północnych terenów mają charakter antropogeniczny, więc w lasach znalazły się wskutek działalności człowieka.
Podobna do przebiśniegów jest znacznie efektowniejsza śnieżyca wiosenna (Leucojum vernum). Jej nazwa pochodzi z języka greckiego i oznacza tyle, co biały fiołek. Ma białe dzwonkowate, pachnące kwiaty. Śnieżyca wiosenna zasiedla głównie lasy łęgowe. Występuje głównie w górach, poza górami spotkamy ją w Wielkopolsce, gdzie w powstałym rezerwacie możemy zobaczyć ją w naturalnych stanowiskach.
Zawilca gajowego (Anemone nemorosa) najczęściej spotkamy w lasach liściastych, gdzie często tworzy urokliwe, malownicze łany, rzadziej występuje w lasach mieszanych oraz iglastych. Spotykany jest też powszechnie w zaroślach oraz na łąkach i pastwiskach. Roślina ta na szczycie pędu wytwarza tylko jeden biały kwiat, który zamyka się na noc oraz w czasie chłodnych i deszczowych dni. Zawilec gajowy jest rośliną trującą. We wszystkich organach zawiera toksyczną ranunkulinę, której najwięcej jest w kłączach.
Znacznie rzadziej w wiosennym lesie spotkamy zawilca żółtego (Anemone ranunculoides). Podobnie jak zawilec gajowy występuje w wilgotnych lasach liściastych, mieszanych, łęgach oraz zaroślach.
Urodą zachwycają fioletowo kwitnące przylaszczki (Hepatica nobilis). Przylaszczka zwana była kiedyś zielem wątrobowym z uwagi na charakterystyczny kształt liści. Ta wyjątkowo długowieczna roślina jest trująca, ale swego czasu powszechnie wykorzystywano ją w medycynie ludowej. Pospolicie w wilgotnych lasach łęgowych występuje ziarnopłon wiosenny ( Ficaria verna ). Ta żółto kwitnąca drobna roślina oprócz typowych bulw podziemnych wytwarza w kątach liści drobne bulwki, które opadając na ziemię tworzą nowe rośliny. Taki dodatkowy sposób rozmnażania spowodował, że roślina wymknęła się ze swojego naturalnego stanowiska i w tej chwili jest powszechnie spotykana w parkach, miejskich skwerach czy też przydomowych ogródkach.
W lasach złotymi kwiatami wabią owady złoć żółta ( Gagea lutea) oraz cebulica dwulistna (Scilla biforia). W wilgotnych i żyznych lasach bukowych można spotkać rzadką, na biało kwitnącą zdrojówkę rutewkową.
Pod koniec kwietnia miejsca po kobiercach przylaszczek i zawilców zajmują kolejne geofity. Wśród nich jest różowy groszek wiosenny, ciekawy czworolist pospolity oraz szczawik zajęczy.
W maju w wilgotnych i cienistych lasach liściastych możemy spotkać jeden z najpiękniejszych leśnych geofitów, jakim jest czosnek niedźwiedzi (Allium ursini). Występuje głównie w górach a jego stanowiska na nizinach są raczej rozproszone. Wszystkie części rośliny są jadalne i mają działanie lecznicze podobne do czosnku. Czosnek niedźwiedzi jest jednak dla niektórych ssaków rośliną trującą. Wykazuje działanie allelopatyczne w stosunku do innych roślin hamując ich kiełkowanie.
Wiele z tych leśnych geofitów to rośliny objęte różnymi formami ochrony prawnej więc nie zrywajmy wiosennych kwiatów. Zostawmy je w ich naturalnych stanowiskach, aby wciąż mogły nas zachwycać swoją urodą.

                                                                                  Tekst: Aleksandra Brüske - Wasiukiewicz
                                                                               Zdjęcia: Aleksandra Brüske - Wasiukiewicz, Julita Szutowicz

Czosnek niedzwiedzi

Ficaria verna

Łany zawilców w Glinnej

Zawilce białe