Wydarzenia: Zespół przyrodniczy
Rola starych drzew - 19.11.2021 r.
Co to jest las? Las według definicji prof. J.J. Karpińskiego to dynamiczny twór przyrody, w którym są zespolone w niepodzielną całość: określona roślinność z przeważającym udziałem form drzewiastych, zwierzęta oraz wykorzystywane przez rośliny i zwierzęta podłoże geologiczne, gleba, woda i klimat. Powierzchnia lasów w Polsce wynosi ponad 9,2 mln ha, z czego ponad 7,3 mln ha zarządzane jest przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Większość lasów w Polsce to lasy pochodzenia sztucznego, wyhodowane przez człowieka. Obecnie w Polsce chronione jest zaledwie ok. 3 proc. powierzchni leśnej, reszta to lasy gospodarcze. Naturalny las jest najbardziej złożonym i najtrwalszym ekosystemem lądowym. Las naturalny jest systemem dynamicznym, ulegającym nieustannym zmianom. Ochrona lasu naturalnego to zapewnienie ciągłości procesów przyrodniczych. Przykładem takiego lasu jest Puszcza Białowieska , najbardziej naturalny las nizinny Europy. Zwierzęta w Puszczy (w tym ptaki) zachowują się w taki sam sposób jak ich przodkowie żyjący tysiące lat temu ale odmienne od krewniaków żyjących w lasach gospodarczych czy miejskich ogrodach. Lasy naturalne są nam potrzebne jako banki różnorodności biologicznej, jako wzorce naturalnych powiązań i procesów ewolucji i doboru naturalnego. W naszych lasach najczęściej występują drzewostany w wieku od 40 do 60 lat (około 26%). Drzewostany powyżej 100 lat - zajmują 7,9 % powierzchni zalesionej. Wartość przyrodnicza drzew rośnie wraz z wiekiem. Im starsze drzewa tym większa liczba zasiedlających je organizmów, w tym rzadkich i zagrożonych zwierząt, roślin czy grzybów. Szczególną wartość mają drzewa, w których wytworzyły się dziuple wykorzystywane jako miejsca schronienia i rozrodu. Wiele gatunków nie występuje nigdzie indziej, jak właśnie w dziuplach starych drzew. Równie ważne jest martwe drewno w lesie. Podczas „Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. państwa uczestniczące zwróciły uwagę decydentów na biologiczne zasoby zdeponowane w martwym drewnie. Celem tego działania jest oswojenie społeczeństw z lasem ‘nieposprzątanym’, w którym gatunki zamieszkujące martwe drewno sprawiają, że las jest bogatszy i zdrowszy. Naturalne procesy przyrodnicze nie zagrażają trwałości tych lasów! Ochrona przyrody powinna nierozłącznie wiązać się z działaniami na rzecz zachowania i zwiększania ilości martwego drewna w ekosystemach leśnych. Martwe drewno w lesie, a więc stojące oraz leżące martwe drzewa i krzewy, pniaki, złomy, stare drzewa z usychającymi konarami, dziuplami, leżące kłody i gałęzie, itd., to w konsekwencji: duże bogactwo gatunkowe grzybów, roślin i zwierząt, pozytywny wpływ na glebę i ściółkę, zwiększenie retencji wody w lesie, magazynowanie materii organicznej, zapobieganie erozji. W lesie należy pozostawiać możliwie dużo martwego drewna. Usunięcie martwego drewna może być większym uszczerbkiem dla ekosystemu leśnego, niż ścięcie żywego drzewa. W cięciach sanitarnych nie należy usuwać drzew zahubionych (stanowiących potencjalne miejsce powstawania dziupli. Bardzo ważne jest pozostawianie w lasach, ale również w parkach, wszystkich drzew dziuplastych. Dziuple takich drzew nie powinny być nigdy opróżniane z mieszczących się w nich próchnowisk, stanowią bowiem specyficzne miejsce rozwoju dla stenotopowych, rzadkich gatunków bezkręgowców. „Leczenie” starych drzew powinno być ograniczone do nielicznych drzew o znaczeniu kulturowym, jednak z wykluczeniem ingerencji w próchnowiska. Istnieje pojęcie „drzewa biocenotyczne”. To drzewa żywe lub martwe, miejscowo spróchniałe, które są drzewami dziuplastymi lub o nietypowym pokroju, na których rosną mchy, grzyby, porosty lub wyróżniają się wiekiem bądź rozmiarem w stosunku do innych drzew na tym terenie lub stanowią pamiątkę kultury leśnej. Nigdy nie powinny być usuwane. Ogromne drzewa powinny żyć i umierać swoim własnym rytmem. Starych, dziuplastych drzew nie da się zastąpić budkami lęgowymi. W prawdzie ptaki je zajmują ale warunki ich bytowania są znacznie gorsze niż w naturalnych dziuplach. Również Komisariat Środowiska Komisji Europejskiej zwraca uwagę, że ilość martwego drewna może być dobrym indykatorem stanu zachowania różnorodności biologicznej i stanu leśnych siedlisk przyrodniczych. Podobnie związane z martwym drewnem gatunki, np. dzięcioły, uważa się za gatunki kluczowe i wskaźnikowe ekologicznego stanu lasu. Martwe drewno, szczególnie w postaci obumarłych i powalonych drzew, zawsze przyciągało uwagę ludzi, skłaniając ich do refleksji nad potęgą przyrody i nieuchronnością przemijania, które nierozłącznie towarzyszy życiu, od samych jego narodzin .
Tekst i foto: Julita Szutowicz
