Wydarzenia: Zespół przyrodniczy
Kapusta i groch w przysłowiach
Świat warzyw jest najbogatszy spośród całego świata roślinnego, ale najwięcej przysłów wśród warzyw jest o grochu (116) i kapuście (104). Uważa się, że o tak znacznej liczbie przysłów, w których występuje groch i kapusta zadecydował fakt, że rośliny te uprawiane są od bardzo dawna. Groch był znany mieszkańcom Babilonu oraz Egiptu. Uprawiano go również w starożytnej Grecji i Rzymie, a w średniowieczu należał do najpopularniejszych roślin strączkowych. Podobnie kapusta. Uprawą jej zajmowała się starożytna ludność Półwyspu Iberyjskiego. U starożytnych Rzymian roślina ta była rozpowszechniona ze względu na wartości odżywcze. Przysłowia o warzywach, a więc o kapuście i grochu są swoistym kalendarzem prac polowych. Kiedy na dworze zima, św. Maciej (24.II) uświadamia rolnikowi, że:
Na świętego Macieja kapusty zasieją,
a Józef (19.III) mu wtóruje:
Uważcie se gospodarze: św. Józef groch siać każe
i jeszcze :
Kto sieje groch w marcu, będzie go gotował w garncu.
Kalendarzową wiosnę rozpoczyna św. Benedykt (21.III) :
Benedykt w pole z grochem, Wojciech z owsem jedzie, Marek ze lnem, a Filip tatarkę wywiedzie.
Także: Na św. Marka ostatni groch i jarka (25.IV).
A kto już w marcu zasiał, temu :
Na św. Marka groch wyrasta z ziarnka.
A jeśli gospodarz się leni to:
Gdzie pan po polu nie chodzi tam groszek nie rodzi.
Czerwcowe przysłowia przypominają, że kto się starał, będzie zbierał obfite plony. Święty Protazy i Gerwazy przyniosą mu grochu wazy.
Także : W czerwcu się okaże, co nam Bóg da w darze.
Przysłowia także zwracają uwagę na zagrożenia:
Na Boże Ciało robak w kapustę, diabeł w babę włazi.
Na święty Wawrzyniec idzie kapusta w wieniec a od Tadeusza (28.X) dostaje kapelusza. Musi więc rolnik w odpowiednim czasie zebrać kapustę, żeby mieć zielone, twarde główki.
Groch powinien być zebrany w sierpniu.
Na święty Roch (16.VIII) w stodole groch.
Przysłowia przypominają też, że kapustę trzeba przygotować tak, aby starczyło do następnych zbiorów. Musi się ją zakopcować albo ukisić.
Św. Michał (29.IX) kapustę do beczki wpychał.
Po św. Tekli (23.IX) będziemy kapustę siekli.
Kapusta i groch zapewniały rolnikowi i jego rodzinie pożywienie przez całą zimę i wiosnę aż do następnych zbiorów.
Gdzie jest barszcz, kapusta, tam chata niepusta.
Kiedy groch w chałupie, a kapusta w klodzie, bieda nie dobodzie.
W dawnej Polsce groch i kapusta były podstawą wyżywienia. Dominowały trzy podstawowe dania: groch ze słoniną, groch z kapustą oraz bigos, bo: jałowa kapusta kole w usta. Kapusta i groch cieszyły się wielkim uznaniem (zawierają dużo witamin, zwłaszcza substancji energetycznych).
Gospodarz bez grochu i kapusty brzuch ma pusty.
Nieodłącznym dodatkiem do potraw z kapustą i grochem był tłuszcz. Odzwierciedlają to przysłowia :
Dobra kapusta, aby była tłusta.
Kapusta tłusta sama lezie w usta.
Omasta jest niezbędna, bo :
Pięknością kapusty nie okrasi.
Kapusty nigdy nie przemaści.
Do połowy XVII wieku bardzo popularnym daniem wśród Polaków był groch ze słoniną. Podobno na każdej uczcie go serwowano, a król Zygmunt III Waza ponoć jadał go z upodobaniem codziennie. Swoisty renesans tego dania przypadł na XX wiek, groch był podstawą wyżywienia polskich żołnierzy. Drugim po grochu ze słoniną popularnym daniem była kapusta z grochem. Groch był łuskany a kapusta koniecznie kiszona. Jadano tę potrawę praktycznie przez cały rok, dodając skwarki, grzyby, sporadycznie mięso lub znacznie później ziemniaki. Wystrzałowe danie, czyli bigos pamiętamy z Pana Tadeusza:
W kociołkach bigos grzano, w słowach wydać trudno
Bigosu smak przedziwny, kolor i woń cudną...
Żadne z przysłów nie nakazuje umiaru w jedzeniu, choć sugeruje:
Nie pij wody po rybie, po kapuście wina, nie kochaj mężatki, kiedy jest dziewczyna.
Powiedzenia :
Prawdziwa rozpusta: kluchy, rolady i modro kapusta.
Róża jest piękniejsza niż kapusta lecz zupa z róży gorsza niż kapuśniak.
Głowa pusta jak kapusta.
Głąb myśli, że dla niego istnieje kapusta.
Opracowała : Elżbieta Rucińska.
Kiszenie kapusty - Stefan Juraszek |
Pole kapusty - Jan Stanisławski |
Uprawa grochu |
Zbieranie_kapusty - Roman Kochanowski |
