Wydarzenia: Zespół przyrodniczy
Rośliny symbolem Świąt Bożego Narodzenia – 03.12.2021 r.
Grudzień to miesiąc który wszystkim nam kojarzy się ze świętami Bożego Narodzenia. Jest to bowiem najważniejsze święto w polskiej tradycji obchodzone szczególnie uroczyście znacznie bardziej niż w innych krajach. Na nasze grudniowe spotkanie Weronika Ryba wspólnie z Julitą Szutowicz przygotowały prezentację, w której zostały przedstawione rośliny, które symbolicznie wiążą się z tym świętem. Boże Narodzenie zazwyczaj kojarzy nam się z rozświetloną światełkami choinką, czyli świerkiem pospolitym, który ku radości dzieci i dorosłych staje się niezbędną ozdobą naszych domów.
Świerk pospolity (Picea abies ) jest drzewem zasiedlającym bory szpilkowe, bagienne, lasy liściaste i mieszane. Może osiągać wysokość do 50 m. Ma kwiaty rozdzielnopłciowe, kwitnie w maju, czerwcu. Oprócz upraw na świąteczne choinki jest szeroko wykorzystywany w przemyśle budowlanym, meblowym i papierniczym oraz farmaceutycznym. Zwyczaj stawiania ubranych drzewek świerkowych w polskich domach przywędrował do nas z Niemiec w czasie zaborów. Przedtem zawieszano u powały gałęzie sosny lub jodły w formie podłaźniczek. Sosna (Pinus sylvestris) to także drzewo szczególne w naszych zwyczajach. Traktowano ją jako drzewo błogosławione i życiodajne. W chrześcijańskich legendach Matka Boska miała się schować pod sosnę w czasie ucieczki Świętej Rodziny do Egiptu. Z drewna tego drzewa miał być podobno zrobiony krzyż, na którym umarł Chrystus. Sosna uchodziła za symbol światła i urodzaju. Uważano ją kiedyś za drzewo święte.
Trudno sobie także wyobrazić święta bez innej rośliny zdobiącej współcześnie nasze stoły jaką stała się gwiazda betlejemska (Euphorbia pulcherina). Inne jej nazwy to wilczomlecz nadobny, wilczomlecz piękny oraz poinsecja. Roślina ta odkryta w 1828 roku w Meksyku przez Joela Roberta Poinsetta i nazwana jego imieniem stała się modną i lubianą ozdobą naszych świątecznych domów. Szczytowe liście pod kwiatostanami to tzw. przysadki. Wybarwione na kolor czerwony, różowy, biały lub kremowy przysadki są ozdobą tego gatunku. Kolejną rośliną kojarzoną z Bożym Narodzeniem jest jemioła pospolita (Viscum album). Tradycja zawieszania jej przy suficie jest u nas również znana i praktykowana, chociaż może mniej niż w krajach wywodzących się z tradycji celtyckich. Jest to roślina magiczna, której towarzyszy bogata symbolika. Jemioła jest niezbyt dużym zimozielonym krzewem porastającym pnie i konary drzew. Szczególnie pięknie prezentuje się zimą, gdy ozdabiają ją białe jagody.
Wieczerza wigilijna to wyjątkowe potrawy, do sporządzenia których użyto różnych roślin. Jest ona bowiem w pewnym stopniu odbiciem wierzeń słowiańskich, które zostały adoptowane w średniowieczu. Post związany jest z religią katolicką, ale produkty użyte do jej sporządzenia mają swój rodowód w wierzeniach dawnych Słowian. Do tych naszych rodzimych roślin związanych z Bożym Narodzeniem należy mak lekarski (Papaver somniferum). Trudno sobie wyobrazić kolację wigilijną bez makowca, kutii, łamańców czy klusek z makiem. Nasionom maku przypisywano kiedyś magiczną, tajemną moc związaną z niezwykłą płodnością tej rośliny. Jedzenie maku w dzień wigilijny miało zapewniać dostatek oraz pomagać w zachowaniu zdrowia. Sok mleczny z niedojrzałych makówek zawiera ponad 20 alkaloidów. wykorzystywanych w medycynie. Najważniejsze z nich to morfina, kodeina czy papaweryna.
Świąteczne ciasta nie mogą się obyć bez wanilii. Są to owoce roślin z rodziny storczykowatych.
W stanie dzikim wanilia (Vanilla Mill) rośnie w tropikalnych lasach Meksyku, Panamy, Wenezueli, Gwatemali. W celach handlowych pozyskuje się strąki wanilii ze specjalnych plantacji. Mimo tego jest to przyprawa droga, ponieważ storczyki te zakwitają co trzy lata.
Kolejne rośliny omówione w prezentacji to używane jako przyprawa goździki, cynamon, imbir. Cynamon to zmielona, wysuszona kora z rosnącego w tropikach cynamonowca cejlońskiego( Cinnamomum verum). Jest to drzewo o wysokości około 10 metrów o jasnozielonych liściach i niepozornych białokremowych kwiatach o wyjątkowym zapachu. Podstawowym składnikiem kory cynamonowca jest olejek lotny w skład, którego wchodzi aldehyd cynamonowy. Cynamon ma zastosowanie w farmacji i kosmetyce. Zapobiega otępieniu starczemu i chorobom nowotworowym. Ma także działanie przeciwcukrzycowe i zapobiega otyłości.
Orzech włoski (Juglans regia) jest drzewem osiągającym 25 do 30 m. W Polsce uprawiany jest od 16 wieku. Kwiaty są rozdzielnopłciowe jednopienne. Owoce są źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, soli mineralnych i witamin. Orzechy włoskie regulują ciśnienie krwi, obniżają poziom cholesterolu. Spożywanie orzechów chroni przed zawałem.
Zaliczane do bakalii migdały to owoce migdałowca pospolitego (Comunis var. sativa ). Drzewo zostało sprowadzone do Europy z Chin. Migdały to cenne źródło witamin B, E,K oraz magnezu. Jedzenie migdałów zapobiega między innymi cukrzycy, udarom oraz kamieniom nerkowym.
W polskich świątecznych zwyczajach wielką rolę odgrywały kiedyś owoce jabłoni domowej (Malus domestica). Czerwone jabłka były tradycyjną ozdobą lub jodłowych podłaźniczek oraz późniejszych choinek.
Jabłko-jako owoc z drzewa życia występowało także w różnych wróżbach w tym we wróżbach wigilijnych. W tradycji antycznej oraz starosłowiańskiej jabłko było symbolem zdrowia, siły, urody, dobrobytu i powodzenia.
W skład bakalii używanych do przyrządzenia świątecznych deserów i wypieków należą figi, owoce figowca pospolitego (Ficus carica). Pochodzący z regionu Śródziemnomorskiego i Bliskiego Wschodu figowiec ma charakterystyczne, dłoniaste liście co sprawia, że chętnie sadzi się go jako drzewo ozdobne. Taki charakterystyczny liść figowca pochodzący z własnego ogrodu zaprezentowała nam Julita co wzbudziło wśród zespołu duże zainteresowanie a Weronika obiecała nam wycieczkę w poszukiwaniu szczecińskich figowców.
Była to bardzo ciekawa opowieść o roślinach, które wiążą się z nadchodzącym Bożym Narodzeniem. Prezentacja została zilustrowana ciekawymi, odpowiednio dobranymi zdjęciami przez Julitę. Ożywiona dyskusja w trakcie oraz po prezentacji świadczyła o tym, że temat przedstawiony przez Weronikę spodobał się uczestnikom spotkania.
Tekst: Aleksandra Brüske -Wasiukiewicz
Grafika: Julita Szutowicz
jodła pospolita |
migdałowy gaj |
uprawa cynamonu |
