Wydarzenia: Zespół przyrodniczy

Historia Bursztynu - 17.01.2020 r. – część pierwsza spotkania

Pierwsze w Nowym Roku spotkanie rozpoczęliśmy opowieścią o niezwykłym tworze przyrody jakim jest znany wszystkim bursztyn bałtycki. Znajdowane często podczas pobytów nad morzem okruchy bursztynu kojarzymy jednoznacznie z basenem Morza Bałtyckiego, ale ten organiczny mineraloid naukowo nazywany sukcynitem jest jedną z wielu żywic kopalnych występujących na świecie.
Na przestrzeni minionych wieków przeplatały się najróżniejsze często fantastyczne poglądy na pochodzenie bursztynu. Uważano go na przykład za wydzielinę mitycznych zwierząt, wosk wytwarzany przez ogromne mrówki albo też skamieniałą ikrę ryb lub też olej skalny.
Według starożytnych teorii miał być też bursztyn zastygłymi promieniami słońca albo też stwardniałą w wodzie pianą morską. Również niezwykle barwne i ciekawe są legendy, podania oraz mity o powstaniu bursztynu. W mitologii greckiej to historia ukaranego przez Zeusa syna Heliosa, a łzy jego sióstr to właśnie bursztyn. Nasze nadbałtyckie legendy to między innymi opowieść o Juracie, bogince Bałtyku ukaranej za niestosowny związek ze zwykłym rybakiem. Z łez boginki albo też części jej pałacu miał powstać bursztyn. Pomimo tych fantastycznych poglądów już w starożytności wskazywano na jego roślinną genezę.
Bursztyn bałtycki powstał około 40 mln lat temu z przeobrażonej w wyniku szeregu procesów fizyko-chemicznych żywicy obficie żywicujących drzew iglastych umownie zwanych „sosną bursztynodajną”. Trudno określić powody tego wyjątkowego wydzielania żywicy, ale przypuszcza się, że rośliny mogły tak reagować nie tylko na zranienia, ale także na zmiany klimatu, temperatury czy też wzmożoną aktywność wulkaniczną.
Jak każdy związek organiczny bursztyn składa się z węgla, wodoru i tlenu czasem z niewielką domieszką siarki, ale jego ostateczny skład chemiczny wciąż jest nieokreślony. Bursztyn nagrzany wydziela charakterystyczny zapach żywicy. Jest niezbyt twardy, a więc w łatwy w obróbce. W roztworze słonej wody unosi się na powierzchni w słodkiej tonie. W ten prosty sposób można odróżnić prawdziwy bursztyn od falsyfikatu.
Bursztyn bałtycki charakteryzuje wyjątkowa różnorodność kolorystyczna. Wpływ na jego barwę ma ilość oraz rozmieszczenie zawartych w bursztynie pęcherzyków powietrza. Tam, gdzie jest ich mniej bursztyn przybiera barwę żółtą, czerwoną, brązową lub beżową. Tam, gdzie tych pęcherzyków jest więcej bursztyn ma kolor biały a najwięcej zawierają ich odmiany niebieskawe. Kolor zielony lub też czarny to wynik domieszek organicznych.
W bursztynie występują inkluzje zwane także wrostkami, czyli elementami bursztynu, które nie są żywicą. Należą do nich pęcherzyki powietrza, cząsteczki pirytu, wody, ale przede wszystkim różne części roślin oraz zwierząt. Na podstawie inkluzji bursztynowych zbadano i określono florę oraz faunę bursztynowego lasu. Na podstawie zachowanych fragmentów roślinnych ustalono, że w tym lesie sprzed 40 milionów lat rosło około 215 różnych gatunków roślin. Były wśród nich oprócz licznych drzew iglastych także krzewy herbaciane, magnolie, drzewa cynamonowe, oliwne czy też palmy daktylowe.
Faunę tego pradawnego lasu stanowiły głównie owady, ale także gady, ptaki i ssaki. Potwierdzają to wyjątkowe inkluzje zawierające ptasie pióra, włosy ssaków, muszle ślimaków oraz jaszczurek. Wyjątkowym unikatem na skalę światową jest eksponat bursztynu z inkluzją jaszczurki tzw. „Jaszczurki Gierłowskiej” w Muzeum Bursztynu w Gdańsku.
Bursztyn zwany poetycko kamieniem słońca albo blaskiem morza towarzyszył człowiekowi od wieków. Z uwagi na jego niezwykłe właściwości wierzono, że bursztyn ma duszę i przypisywano mu magiczne właściwości. Magia przypisywana bursztynowi ma bogatą historię i sięga epoki kamienia. Znajdowane z tych okresów przedmioty związane są z panującymi w dawnych czasach kultami: solarnym, przodków, magią myśliwską. Wierzono wówczas, że bursztyn zapewnia ochronę, pomyślność i zdrowie, więc składano go w ofierze.
Bursztyn od wieków w różnych kulturach wykorzystywany był także jako remedium na wiele chorób. Znano i ceniono jego właściwości bakteriobójcze , więc był powszechnie stosowany do dezynfekcji domów w czasie epidemii.
Badania wykazały, że bursztyn bałtycki jako jedyny zawiera od 3% do 8% kwasu bursztynowego, któremu z uwagi na to, że jest katalizatorem przemian komórkowych przypisuje się lecznicze właściwości. W ostatnich latach preparaty z bursztynu przeżywają swój wielki renesans w kosmetyce
.
                                                                                                    Tekst i zdjęcia: Aleksandra Wasiukiewicz

Bursztyn z Muzeum Bursztynu w Gdańsku	Bursztyny z Muzeum Zamkowego w Malborku	Eksponat z Muzeum w Kołobrzegu	Okazy bursztynu z Muzeum Bursztynu w Gdańsku
Różne bursztyny z Muzeum Bursztynu w Kołobrzegu